ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΙΣ ΠΕΡΙ ΑΚΟΙΝΩΝΗΤΩΝ Η ΚΑΘΗΡΗΜΕΝΩΝ ΠΩΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΔΕΚΤΟΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑΝ
ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΙΣ
Μού ἔχει ζητηθῆ νά ἐκφέρω γνώμιν περί τοῦ ἐξής ἐρωτήματος:
«Δύναται
νά γίνει ἀποδεκτή χειροτονία τελεσθεῖσα ὑπό ἀκοινωνήτου καί/ἤ καθηρημένου ἀρχιερέως
καί, ἐάν ναί, τίνι τρόπῳ;»
Ἐρευνήσας καί ἐξετάσας ἐπισταμένως καί ἐν πολλῇ προσοχῇ
καί προσευχῇ τούς Ἱερούς Κανόνας, τήν ἐκκλησιαστικήν ἱστορίαν, τήν πατερικήν
γραμματείαν, ἀκαδημαϊκά πονήματα καί λοιπά ἐκκλησιαστικά συγγράμματα, ἐκφέρω ἐπί
τοῦ τεθέντος ἐρωτήματος τήν κάτωθι γνώμιν:
1.
«Οἱ ἱεροί
κανόνες οἵτε ἀποστολικοί καί οἱ τῶν οἰκουμενικῶν καί τοπικῶν συνόδων, καθώς καί
οἱ τῶν πατέρων, οὐδέν οὐδαμοῦ λέγουσι ρητῶς ἤ ὁρίζοντες καί ἐπιτρέποντες ἤ ἀπαγορεύοντες
τό δέχεσθαι ὡς ἐγκύρους τάς ἀπλῶς ὑπό καθηρημένων ἐπισκόπων γινομένας χειροτονίας·
ἐπομένως οὐδέ τρόπον τινά καθορίζουσι καθ᾽ ὅν δέον γίνεσθαι παραδεκτούς τούς ὑπό
καθηρημένου ἄμα καί σχισματικοῦ ἐπισκόπου χειροτονηθέντας κληρικούς»[1].
2. Ἐξ᾽ ἀπόψεως κανονικῆς καί κατά τήν δογματική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι ἐκ τῶν ὥν οὐκ ἄνευ ὅτι, ἡ ἱερωσύνη ἀνήκει εἰς τά μή ἐπαναλαμβανόμενα μυστήρια, εἶναι δέ ἔργον τῆς Θείας Χάριτος. Διό καί κυριαρχεῖ ἡ θεολογική γνώμη ὅτι, ὡς τοιοῦτο, τό ἱερατικόν χάρισμα εἶναι ἀνεξάλειπτον[2].
3. Κατ᾽
ἀντιδιαστολήν, ἡ καθαίρεσις εἶναι ἔργον καί πράξις ἀνθρωπίνη ἐπιβαλλομένη ὑπό τῆς
Ἐκκλησίας ὡς διοικητικόν καί/ἤ πειθαρχικόν μέτρον, ἀσφαλῶς μή δυνάμενον νά ἅρη ἤ
νά ἐξαλείψη τήν χάριν τοῦ μυστηρίου, ἀλλ᾽ ἀπλῶς νά ἀναστείλη αὐτήν[3].
Κατά τόν Βασίλειο Ἀγχιάλου, «διά
τῆς καθαιρέσεως οὐ τό χάρισμα τῆς ἱερωσύνης αἵρεται ἤ ἀναιρεῖται, ἧς τό
ποιητικόν αἴτιόν ἐστι κυρίως αὐτό τό Πανάγιον Πνεῦμα, ἀλλ᾽ ἡ ἐνέργεια αὐτῆς ἐπίσχεται
καί κωλύεται, ὅπερ ἄλλως καί ἔκπτωσιν ἀπό τῆς ὑπηρεσίας ὀνομάζει ὁ Μέγας
Βασίλειος ἐν κανόνι ΝΑ᾽. Ἀμεταμέλητα γάρ τά χαρίσματα καί ἡ κλήσις τοῦ Θεοῦ,
κατά τόν θεῖον Ἀπόστολον[4]»
καί πάλιν, «σημειωτέον,
ὅτι ἐπί τῆς χειροτονίας τελεῖται μυστήριον, δι᾽ οὗ δίδοται ἄνωθεν τό θεῖον
χάρισμα τῆς ἱερατείας, ἡ δέ καθαίρεσις οὐκ ἔστι μυστήριον, ἀλλ᾽ ἀπλή πράξις δι᾽
ἦς ἐκφωνεῖται ᾐτιολογημένως ἡ ἀπό τῆς ὑπηρεσίας ἔκπτωσις, καί κωλύεται οὔτως ἡ ἐνέργεια
τῶν τῆς ἱερωσύνης καθηκόντων διά τούς ἀναφερομένους ἐν αὐτῇ λόγους.[5]»
4. Ἡ
περί τοῦ ἀνεξαλήπτου ἤ μή τῆς ἱερωσύνης φιλολογία, ἐκ τῆς ὁποίας ἐξαρτᾶται ἀπολύτως
ἡ ἀπάντησις εἰς τό τεθέν ἐρώτημα, εἶναι
πλουσία καί αἱ ἀπόψεις πατέρων καί κανονολόγων διΐστανται[6]. Ἐντούτοις,
ἡ μακραίωνος ἐκκλησιαστική πρακτική τείνει νά ἀφίσταται ἀπό σχολαστικιστικάς ἀπόψεις
περί τοῦ ἐξαλειπτοῦ τῆς ἱερωσύνης διά τῆς καθαιρέσεως. Ἡ Ἐκκλησία δέν ἔχει ἀποφανθεῖ
τελεσιδίκως, οὔτε δημιούργησε ἄτεγκτο κανόνα ἤ ἀπαρέκκλιτο προηγούμενο περί τοῦ
ζητήματος (καί ὄχι ἀδίκως) ἐπιτρέπουσα καί διατηροῦσα δι᾽ ἑαυτήν εὐρύτητα ἐπιλογῶν
καί ἐλευθερίαν κινήσεων, ὥστε νά κρίνη καί νά ἀποφαίνεται δι᾽ ἑκάστην
περίπτωσιν ἀναλόγως τῶν περιστατικῶν που περιβάλλουν αὐτήν.
5. Ἀσφαλῶς,
παρ᾽ ὅλα ταύτα, εἶναι περιττόν νά ἀναλυθῆ περαιτέρω ὅτι, ἐν πάσει περιπτώσει, ὑφίσταται
καί ἐφαρμόζεται ὡς κανών ἀκριβείας ἡ μή ἀναγνώρισις ἱερωσύνης ἤ οἰασδήποτε
πράξεως ἤ μυστηρίου τελεῖται ὑπό κληρικῶν, ὁποιουδήποτε βαθμοῦ, εὐρισκομένων ἐκτός
μυστηριακῆς κοινωνίας, ἀνεξάρτητα ἀπό τό ἐάν εἰς πληθώραν περιπτώσεων, τῇ
χρήσει τῆς ἐκκλησιαστικῆς οἰκονομίας καί ἐπιεικείας, διά τήν ἐνότητα, τήν ἀγάπην
καί τήν σωτηρίαν τῶν πολλῶν, ἔγιναν ἀποδεκτές ὑπό τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας
χειροτονίες, ἤ πράξεις, ἤ μυστήρια, τελεσθέντα ὑπό καθηρημένων, ἀκοινωνήτων καί
ἀκόμη καί ὑπό σχισματικῶν ἤ αἱρετικῶν.
6. Ἐν τῇ
ἐξετάσει ἐκάστης περιπτώσεως, δέον ὅπως λαμβάνονται ὑπ᾽ ὅψιν πληθής μεταβλητῶν
κριτηρίων ὄπως, μεταξύ ἄλλων καί οὐχί περιοριστικῶς, ἡ πίστις καί τά πρόσωπα τοῦ
τέ χειροτονήσαντος καί τοῦ χειροτονηθέντος, οἱ λόγοι δι᾽ οὗς αὐτοί εἰσί ἀκοινώνητοι,
ἐάν οὗτοι οἱ λόγοι ὑφίστανται κατά τόν χρόνον ἐξετάσεως τῆς περιπτώσεως, τήν
πρόθεσιν, τό σκοπούμενον καλόν ἤτοι τό εὐρύτερον συμφέρον τῆς Ἐκκλησίας καί
πολλά ἕτερα.
7. Ἐν
πάσει περιπτώσει καί περί τοῦ τεθέντος ἐρωτήματος, εἴτε ἡ ἑκάστοτε ὑπό ἐξέτασιν
περίπτωσις ἀφορᾶ εἰς τό ἐνδεχόμενον ἡ ἐξεταζομένη χειροτονία νά ἐτελέσθη ὑπό ἀπλῶς
καθηρημένου, εἴτε εἰς τό ἐνδεχόμενον νά ἐτελέσθη ὑπό σχισματικοῦ, εἴτε ἀκόμη
καί ὑπό αἱρετικοῦ, σχετική καθοδήγησις δύναται νά ἀντληθῆ ἀπό τήν πληθώρα
παραδειγμάτων ἐκ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας τά ὁποία ἀφοροῦν εἰς τό ὁμολογουμένως
σοβαρότερον ἐκ τῶν ὡς ἄνω τεθέντων ἐνδεχομένων, ἤτοι τήν ἀποδοχήν χειροτονιῶν
και λοιπῶν πράξεων τελεσθέντων ὑπό αἱρετικῶν, ἴνα διά τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀντιμετωπίσεως
τοῦ κρείττονος καί μείζονος, λάβωμεν παράδειγμα καί βεβαιωθῶμεν περί τῶν
πρακτέων καί διά τά ἐλάσσονα τῶν τεθέντων ἐνδεχομένων. Κατά τόν ἱερόν
Δαμασκηνόν «ἡμεῖς δέ, ἐρευνήσωμεν τάς Γραφάς καί τάς παραδόσεις τῶν ἁγίων
Πατέρων, καί τούτους μιμησώμεθα· καί ὡς ηὕραμεν τήν Ἐκκλησίαν ἀπό Χριστοῦ
καταβάσεως, οὕτως καί παραφυλάξωμεν[7]».
8. Σχετική
καί κατ᾽ ἀναλογίαν καθοδήγησις δύναται ἐπίσης νά ἀντλήθῆ ἐκ τῶν Ἱ. Κανόνων που
διαλαμβάνουν καί καθορίζουν τά περί τῆς ἀποδοχῆς ἤ μή τοῦ βαπτίσματος
τελεσθέντος ὑπό ἐκτός ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας,
ἤ σχισματικῶν, ἤ παρασυναγώγων, ἤ αιρετικῶν κληρικῶν.
9. Οὔτω,
μας πληροφορεῖ σχετικῶς ὁ Μέγας Φώτιος: «Παύλου
τοῦ ἐκ Σαμοσατέων κατακριθέντος, οὐδείς τῶν
ὑπ᾽ αὐτοῦ καθῄρηται, καίτοι συμπεπραχότων αὐτῷ ἐκεῖνα δι᾽ ἄ ἐκεῖνος
καθηρέθη. Τοῦ Νεστορίου καθαιρεθέντος, οὐδείς τῶν ὑπ᾽ αὐτοῦ χειροτονηθέντων καθῄρηται[8].
Πέτρου τοῦ Μογγοῦ ἔτι πρεσβυτέρου ὄντος καί καθαιρεθέντος ὑπό τοῦ ἁγίου
Προτερίου, εἷτα εἰς τόν αὐτοῦ θάνατον Τιμοθέῳ τῷ φονεῖ συνδεδραμηκότος καί μετά
τοῦτο τόν θρόνον τῆς Ἀλεξανδρείας μετά τόν ἐκείνου θάνατον ἀρπάσαντος καί τήν ἐν
Χαλκηδόνι σύνοδον καθ᾽ ἑκάστην τῷ ἀναθέματι ὑποβάλλοντος, οἱ ὑπ᾽ αὐτοῦ
χειροτονηθέντες, καίπερ καθηρημένου καί φονέως καί αἱρετικοῦ, αἱρετικοί ὄντες
καί αὐτοί ἔτι, μετανοοῦντες ἐδέχθησαν. (…) Μελέτιος ὁ Ἀντιοχεύς ὑπό αἱρετικῶν
χειροτονηθεῖς (…) ἐκείνων ὡς αἱρετικῶν δυσφημουμένων, οὗτος παρά τῆς Ἐκκλησίας ἀπεδέχθη.
(…) Οἱ ὑπό Ἀναστασίου καί Νικήτα τῶν αἱρετικῶν χειροτονηθέντες παρά τῆς ἐβδόμης
ἐδέχθησαν συνόδου. (…)».[9]
10.
Ὁι ἅγιοι Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καί Ἀθανάσιος ὁ
Μέγας, πατριάρχης Κων/λεως καί πατριάρχης Ἀλεξανδρείας ἀντίστοιχα, ἀπεδέχθησαν
πλῆθος κληρικῶν, ὅλων τῶν βαθμίδων, χειροτονημένων ὑπό τῶν αἱρετικῶν Ἀρειανῶν.
11.
Ὁ ἅγιος
Μελέτιος Ἀντιοχείας (12 Φεβρουαρίου), ἐψηφίσθη καί ἐχειροτονήθη ὑπό ἑπισκόπων ἀνηκόντων
εἰς τήν ἐγνωσμένην καί καταδεδικασμένων ὑπό τῆς Α᾽ Οἰκουμενικῆς Συνόδου Ἀρειανιστικήν
αἵρεσιν[10]. Ἐντούτοις,
ἡ χειροτονία αὐτοῦ ἔγινε ἀποδεκτή, ἐνώ ὁ ἴδιος ἐχρημάτισεν καί πρόεδρος τῆς Β᾽
Οἰκουμενικῆς Συνόδου ἄνευ ἀντιρρήσεως ὑπό οὐδενός, πλήν τῶν «ἀκραίων ὀρθοδόξων»
τῆς ἐποχῆς, τῶν γνωστῶν καί ὡς Εύσταθιανῶν, οἵτινες δέν ἀναγνώρισαν τόν ἅγιον
Μελέτιον μέ τό αἰτιολογικόν ὅτι «ἐκ τῆς ἀρειανικῆς ψήφου τήν χειροτονίαν εἶχεν
λαβῶν[11]».Ὁ ἴδιος ἅγιος, ἐβάπτισεν τόν ἅγιον Ἰωάννην
τόν Χρυσόστομον[12], ἐνθρόνισεν
τόν ἄγιον Γρηγόριον τόν Θεολόγον ὡς πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως[13], ἐνῶ
ὁ Γρηγόριος Νύσσης εἰς τό ἔργον τοῦ «Ἐπιτάφιος λόγος εἰς τόν Μέγα Μελέτιον Ἀντοχείας[14]», χαρακτηρίζει αὐτόν ὡς νέον ἀπόστολον
καί συγκαταψηφισθέντα μετά τῶν ἀποστόλων,ὁμότροπον τῶν ἁγίων, μυριοφόρον ὀλκάν,
λαμπρόν ἰστίον, ψυχών πηδάλιον καί πλείστα ἕτερα.
12.
Ὁ ἅγιος
Ἀνατόλιος (3 Ἰουλίου), πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ἐχειροτονήθη ὑπό τοῦ αἱρεσιάρχου
Διοσκόρου ὅστις ἦτο ὁ διοργανωτῆς καί προεξάρχων τῆς ληστρικῆς Συνόδου τῆς Ἐφέσου
τοῦ 449, ἧτις διεξήχθη ἐν κλίματι πρωτοφανῶν βαρβαροτήτων, βιαιοτήτων καί
τρομοκρατίας[15],
που κατέληξαν στήν διά λακτισμάτων δολοφονία τοῦ πατριάρχου Κωνσαντινουπόλεως ἁγίου
Φλαβιανοῦ μέσα στο ἱερό τοῦ ναοῦ. Μετά τόν μαρτυρικό θάνατο τοῦ Φλαβιανοῦ, ὁ
Διόσκορος, ὑποκινητής τοῦ φόνου καί βαρυνόμενος διά πλείστα ἄλλα βαρύτατα, «παρά τό τοῖς κανόσι δοκοῦν ἑαυτῷ τήν
χειροτονίαν ἐπιτρέψας τῆς κατά Κωνσταντινούπολιν ἐπισκοπῆς, προχειρίζεται εἰς
τήν αὐτῆς προεδρίαν Ἀνατόλιόν τινα τόν τῆς Ἀλεξανδρέων ἐκκλησίας τάς ἀποκρίσεις
ἐν Κωνσταντινουπόλει ποιούμενον, ἔχων παρευθύς καί Εὐτυχῆ[16]
συλλειτουργοῦντα[17]». Τοῦ παραδείγματος τούτου ἔχων γνώσιν ὁ ἅγιος
Ταράσιος, πρόεδρος τῆς Ζ᾽ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἐν τῇ ἐξετάσει τῆς χειροτονίας
τῶν ὑπό τῶν αἱρετικῶν εἰκονομάχων χειροτονηθέντων ἐπισκόπων ὧν ἡ χειροτονία ἐν
τέλει ἐδέχθη, ἐπερώτησεν ἐν συνόδῳ τούς συνέδρους «τί λέγετε περί Ἀνατολίου;
Οὐχί ἔξαρχος τῆς ἁγίας τετάρτης συνόδου ἐγεγόνει; Καί ἰδού ὑπό Διοσκόρου τοῦ
δυσσεβούς κεχειροτόνητο, παρόντος καί Εὐτυχοῦς. Καί ἡμεῖς γούν δεχώμεθα τούς ἀπό
αἱρετικῶν χειροτονηθέντας, ὡς καί Ἀνατόλιος ἐδέχθη. Καί αὖθις ἀληθῶς φωνή Θεοῦ ἐστίν, ὅτι οὐκ ἀποθανοῦνται
τέκνα ὑπέρ πατέρων, ἀλλ᾽ ἕκαστος τῇ ἰδίᾳ ἁμαρτία ἀποθανεῖται· καί ὅτι ἐκ Θεοῦ ἐστίν
ἡ χειροτονία. Ἐπειδή δέ τινες τυχόν ἀμφιβάλλουσι περί Ἀνατολίου, ἀναγνωσθείτω
τά περί αὐτοῦ»[18].
13.
«Ἀλλά μήν, καί οἱ πλείους τῶν ἐν τῇ ἕκτῃ ἁγίᾳ Συνόδῳ συνεδρευσάντων, ὑπό Σεργίου, Πύῤῥου, Παύλου, Πέτρου ἐκεχειροτόνηντο, τῶν καθοδηγητῶν τῆς αἱρέσεως τῶν Μονοθελητῶν, ἐπειδή ἀμοιβαδόν οὗτοι τόν τῆς Κωνσταντινουπόλεως θρόνον ἐκληρώσαντο. Καί ἀπό τοῦ ἐσχάτου αὐτῶν καθηγησαμένου τοῦ θρόνου τῆς Κωνσταντινουπόλεως Πέτρου ἕως τῆς ἕκτης συνόδου, ἔτη οὐ πλέον διῆλθον ἤ δεκαπέντε. Καί αὐτοί οἱ ἐν τῷ μεταξύ χρόνῳ γενόμενοι, Θωμάς, καί Ἰωάννης, καί Κωνσταντῖνος ἀρχιερείς ἐν τῷ προδηλωθέντι χρόνῳ, τῆς χειροτονίας τῶν ὀνομασθέντων αἱρετικῶν γεγόνασι, καί ἕνεκεν τούτου οὐκ ἀπεδοκιμάσθησαν· ἐπί πεντήκοντα γάρ ἐνιαυτούς τό τηνικαύτα ἡ αἵρεσις διήρκησεν. Ἀλλ᾽ οἱ τῆς ἕκτης συνόδου πατέρες αὐτούς
τούς τέσσαρας ἀνεθεμάτισαν, καί περ χειροτονία αὐτῶν ὄντες.[19]»
Πρόδηλον καί γνωστόν, εἶναι τό ὅτι οἱ πλεῖστοι τῶν μετασχόντων στήν ΣΤ᾽ Οἰκ.
Σύνοδον πατέρες ἦσαν χειροτονημένοι ὑπό αἱρετικῶν Μονοθελητῶν. Παρά ταύτα, ἡ
χειροτονία αὐτῶν ἐγινεν δεκτή καί οὖτοι παρεκάθισαν ἀκωλύτως ὡς σύνεδροι εἰς
τάς ἐργασίας αὐτῆς[20].
14.
Ἡ Ζ᾽ Οἰκουμενική Σύνοδος, κατόπιν ἐπισταμένης συζητήσεως εἰς ἧν ἐξήτασε πλῆθος προηγουμένων παρομοίων παραδειγμάτων ἐκ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας[21], ἐδέχθη μετά χαράς εἰς τούς οἰκείους βαθμούς καί τάς οἰκείας ἑδρας τούς ἐπισκόπους ἐκ τῆς εἰκονομαχικῆς αἱρέσεως προσελθόντας, καίτοι αὐτοί ἀπελογήθησαν λέγοντες, διά τοῦ Ὑπατίου ἐπισκόπου Νικαίας[22], «ἡμεῖς οὔτε βίαν ὑπεμείναμεν, οὐδέ παρεσύρημεν, ἀλλ᾽ ἐν ταύτῃ τῇ αἱρέσει ἡμῶν γεννηθέντες ἀνετράφημεν καί ηὐξήθημεν»[23]. Και τοῦτο ἔπραξεν ἡ ἁγία Ζ᾽ Οἰκ. Σύνοδος, διότι, ὡς ὁ ἁγιος Ταράσιος εἴρηκεν, «ἐκ τοῦ Θεοῦ ἐστίν ἡ χειροτονία» καί διότι, «πανταχοῦ οἱ πατέρες ἀλλήλοις σύμφωνοί εἰσιν (σ.σ. ὁτι εἶναι δυνατή ἡ κατ᾽ οἰκονομίαν δοχή τῶν χειροτονιῶν τελεσθεισῶν ἀκόμη καί ὑπό αἱρετικῶν), ἐναντίωσις δέ οὐδεμία ἔνεστιν αὐτοῖς, ἀλλ᾽ ἐναντιοῦνται αὐτοῖς οἱ τάς οἰκονομίας καί τούς σκοπούς αὐτῶν μή ἐπιστάμενοι»[24].
15.
Ἡ Σύνοδος τῆς Καρθαγένης, διά τῶν Κανόνων ΞΗ᾽ καί ΞΘ᾽ ἀποδέχεται τούς κληρικούς που προέρχονται ὑπό τῶν σχισματικῶν καί πολλάκις ἀναθεματισμένων Δονατιστῶν «ἐν ταῖς ἰδίαις τιμαῖς», ἐνώ τά αὐτά προνοεῖ καί ο ΡΙΖ᾽ τῆς αὐτῆς[25].
16.
Ὁ Μ. Βασίλειος, ἀπεδέχθη τούς ἐπισκόπους Ζώινον καί Σατουρνίνον οἵτινες προῆλθον ἐκ τῆς αἱρέσεως τῶν Ἐγκρατιτῶν[26]. Καίτοι, ἡ θέσις τοῦ ἰδίου πατρός περί τῶν μυστηρίων τῶν τελεσθέντων ὑπό σχισματικῶν ἤ αἱρετικῶν εἶναι γνωστή καί κινεῖται ἐντός τῆς ἀκριβείας, ἤτοι τῆς μή ἀποδοχῆς διότι κατά τόν ἴδιον αὐτοί δέν εἶναι δυνατόν οὔτε τυπικῶς νά φέρουν τό ὄνομα τοῦ Χριστιανοῦ οὔτε τοῦ κληρικοῦ, ἐντούτοις, εἰς τόν Α᾽ αὐτοῦ κανόνα σημειώνει ὅτι εἶναι δυνατή ἡ χρήσις τῆς οἰκονομίας λέγων «ἐάν μέντοι μέλλῃ τῇ καθόλου οἰκονομίᾳ ἐμπόδιον ἔσεσθαι τοῦτο, πάλιν τῷ ἔθει χρηστέον, καί τοῖς οἰκονομήσασι τά καθ᾽ ἡμᾶς Πατράσιν ἀκολουθητέον. Ὑφορῶμαι γάρ, μήποτε, ὡς βουλόμεθα ὀκνηρούς αὐτούς περί τό βαπτίζειν ποιῆσαι, ἐμποδίσωμεν τοῖς σωζομένοις διά τό τῆς προτάσεως αὐστηρόν[27].» Ἐξ᾽ ἄλλου, πάλιν κατά τόν ἴδιον, εἶναι δυνατή ἡ ἀποδοχή τῶν τελεσθέντων ὑπό ἀκοινωνήτων κληρικῶν ἐάν «παρά τῶν Πατέρων ἔσχον τάς χειροτονίας» καί συνεπώς «διά τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν αὐτῶν, εἶχον τό χάρισμα τό πνευματικόν»[28].
17.
Ἡ ἐπί Μιχαήλ Ὀξείτου ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως σύνοδος, ἐν ἔτει 1143, κατακρίνει ὡς «ἀναβαπτιστήν» τόν Λεόντιον ἐπίσκοπον Βαλβίσσης, ὁ ὁποῖος ἐβάπτισε παιδί ἤδη βεβαπτισμένον ἀλλ᾽ ὑπό καθηρημένου ἱερέως[29].
18.
Ὁ διαπρεπής κανονολόγος καί νομομαθής Θεόδωρος Βαλσαμών, λέγει εἰς τήν ἐρμηνείαν τοῦ 19 Κανόνος τῆς ἐν Σαρδικῇ Συνόδου «Ὥστε σημείωσαι, ὅτι ἀπό τοῦ παρόντος κανόνος οὐδένα προκριματισμόν ὑπέστησαν οἱ παρά τῶν καθαιρεθέντων ἤ καί ἀναθεματισθέντων κληρωθέντες[30]», δηλαδή χειροτονηθέντες.
19.
Ἐκ τῆς προσφάτου Ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας, εἶναι γνωστή ἡ περίπτωσις τοῦ πρώην Πειραιῶς Ἀνθίμου, ὅστις ἐμπράκτως ἡρνήθην τήν ἀρχιερωσύνην αὐτοῦ, συλλειτουργήσας μετά τῶν κοινωνούντων μέ τούς νεοημερολογίτας ἀγιορειτῶν καί δή ὡς ἱερεύς, ὄμως ἡ Ἱερά Σύνοδος ἐδέχθη αὐτόν ὡς ἀρχιερέαν καί δέν ἐπανέλαβεν οὐδέν τῶν ἐξ αὐτοῦ τελεσθέντων μυστηρίων. Παρομοία ἦτο καί ἡ ἀντιμετώπισις τοῦ ἱερέως Προκοπίου
Προκοπίου, ἐφημερίου Ἀμπελοκήπων.
20.
Ἑτέρα
περίπτωσις, ἡ τοῦ ἱερομονάχου π. Χρυσοστόμου, ἡγουμένου τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Γλακτοτροφούσης εἰς
Κακορατζιάν Κύπρου, ὅστις καθαιρεθείς καί μή στοιχῶν τῇ ἀποφάσει τῆς
καθαιρέσεως αὐτοῦ, ὅτε ἀπεκαταστάθη ὑπό τῆς Ἱερᾶς Συνόδου οὐδέν ἐκ τῶν αὐτοῦ
τελεσθέντων μυστηρίων, διά 20ετίαν καί πλέον, ἐπανελήφθη.
21.
Ἑτέρα
περίπτωσις, ἡ ἀποδοχή τῶν χειροτονιῶν τῶν ἐπισκόπων τῆς Ρωσσικῆς Συνόδου τῆς
Διασποράς τό 1971, οἱ ὁποῖες ἐτελέσθησαν ὑπό ἐπισκόπων μή κοινωνούντων μετά τῆς
τότε Ἱερᾶς Συνόδου. Καί ὅχι μόνον ἐγένοντο δεκταί αἱ χειροτονίαι αὐτῶν διά τῆς
«διά βοῆς» ἀποδοχῆς τῆς ὁμολογίας τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, ἀλλά καί ἡ Ἱερά Σύνοδος
κατέστησεν αὐτοῦς ὡς κριτάς τῆς χειροτονίας τῶν ἐπισκόπων τῶν ὑπό τοῦ Ἁγίου
Πατρός Ματθαίου χειροτονηθέντων.
22.
Πάντα
τά ἀνωτέρω παρατεθέντα παραδείγματα, ἀρκοῦν διά τήν ἐξαγωγήν ἀσφαλοῦς
συμπεράσματος ἀναφορικά μέ τό τεθέν ἐρώτημα. Ἄνευ ἑτέρου, τά ἀνωτέρω
παραδείγματα δύνανται νά κατανοηθοῦν καί νά εὐσταθήσουν, ἀπό ἀπόψεως Ἐκκλησιολογικῆς,
ἀποκλειστικά καί μόνον κατ᾽ ἐφαρμογήν τῆς κανονικῆς ἀρχῆς τῆς οἰκονομίας,
καθότι, κατά τήν κανονικήν ἀκρίβειαν ὁ καθηρημένος ἀπογυμνοῦται τῆς ἱερατικῆς
τιμῆς (καίτοι ἐξακολουθεῖ νά εἶναι φορεύς τῆς ἀνεξαλήπτου ἱερωσύνης) καί κατά
συνέπειαν στερεῖται τοῦ δικαιώματος τοῦ ἱεροπρακτεῖν. Περιττεύει δέ νά προστεθῆ
ὅτι ἡ ἱεροπρακτική ἐξουσία καί ἡ μετάδοσις τῆς Θείας Χάριτος, δέν ἀποτελῆ κατ᾽
οὐδένα λόγον προσωπικόν δικαίωμα τινός, ἀλλά τουναντίον, δίδεται ὑπό τῆς Ἐκκλησίας
διά τοῦ κανονικῶς ἠνωμένου μετ᾽ αὐτῆς ἱεροπρακτοῦντος.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ:
W.
Κατ᾽
ακολουθίαν, πάντων τῶν ἀνωτέρω, ἡ ἀπάντησις εἰς το πρῶτον σκέλος τοῦ ὑπό ἐξέτασιν
ἐρωτήματος εἶναι θετική, ἤτοι «δύναται νά γίνει ἀποδεκτή χειροτονία τελεσθεῖσα
ὑπό ἀκοινωνήτου καί/ή καθηρημένου ἀρχιερέως».
X. Ἀναφορικά μέ τό δεύτερον σκέλος τοῦ τεθέντος ἐρωτήματος,
ἤτοι τό «τίνι τρόπῳ», ἡ ἀπαντησις
δέον ὅπως λάβη ὑπ᾽ ὄψιν, πέραν τῶν ὅσων ἐτέθησαν ἀνωτέρω ὡς παραδείγματα, πολλά
μεταβλητά κριτήρια μερικά ἐκ τῶν ὁποίων ἐτέθησαν ἐν παραγράφῳ 6 ἀνωτέρω.
Συνελόντ᾽ εἰπεῖν, δύναται νά γίνη χρήσις τόσον τῆς ἀκριβείας, ὅσον καί τῆς οἰκονομίας,
λαμβανομένων πάντοτε ὑπ᾽ ὅψιν τῶν ἰδιαιτέρων χαρακτηριστικῶν ἑκάστης
περιπτώσεως. Παρέλκει νά λεχθῆ τι περαιτέρω ἀπό τό ὅτι δικαίωμα κρίσεως δι᾽ ἑκάστην
περίπτωσιν κέκτηται μόνον ἡ Ἱερά Σύνοδος,
εἰς ἧν ἐναπόκειται τό δικαίωμα νά ἀσκήση τήν διακριτικήν αὐτῆς εὐχέρειαν
κατ᾽ ἀπόλυτον κρίσιν καί μέ μόνον γνώμονα τό ἐκκλησιαστικόν καί ἐκκλησιαστικῶς
συμφέρον. Ὡς χαρακτηριστικά ἀναφέρει ὁ διαπρεπής Ἀνδρούτσος, «ἡ Ἐκκλησία ὡς κοινωνία αὐτεξούσιος, τήν
χρήσιν τῆς ἀκριβείας καί οἰκονομίας καί ἐν γένει τήν περί τῶν Μυστηρίων ἀπόφανσιν
αὐτῆς, ἐξαρτᾶ ἐκ τοῦ ἰδίου αὐτῆς συμφέροντος»[31]. Ἐν
τῇ ἀσκήσει τῆς ἐξουσίας αὔτης δέον ὅπως ἡ Ἱερά Σύνοδος ἐφαρμόζει, κατά τό
δυνατόν, τάς ἀρχάς ἐπιεικείας καί φιλανθρωπίας, διότι κατά τόν σοφόν Σολομώντα,
«σύ δέ, ὁ Θεός, δεσπόζων ἰσχύος, ἐν ἐπιεικείᾳ
κρίνεις καί μετά πολλῆς φειδοῦς διοικεῖς ἡμᾶς· πάρεστι γάρ σοί, ὅταν θέλεις, τό
δύνασθαι· ἐδίδαξας δέ σού τόν λαόν διά τῶν τοιούτων ἔργων, ὅτι δεῖ τόν δίκαιον
εἶναι φιλάνθρωπον[32]».
[1]
Βασιλείου ἀρχιεπισκόπου Ἀγχιάλου, «ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ
ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΚΥΡΟΥΣ ΤΗΣ ΧΕΙΡΟΤΟΝΙΑΣ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΥΠΟ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΑΘΗΡΗΜΕΝΟΥ ΚΑΙ
ΣΧΙΣΜΑΤΙΚΟΥ ΧΕΙΡΟΤΟΝΗΘΕΝΤΩΝ»,
Σμύρνη 1887, σελ. 9.
[2]
Π. Τρεμπέλα, «Ἡ ἀνεξάλειπτος
σφραγίς ἐν τοῖς μυστηρίοις καί ἰδίᾳ ἐν τῇ ἱερωσύνῃ»
Ἐπιστημονική Ἐπετηρίς Θεολογικῆς Σχολῆς 1955-1956, σελ. 49-63.
[3]
Π. Παναγιωτάκου, «Ἡ
Ἱερωσύνη καί αἱ ἐξ αὐτῆς Νομοκανονικαί Συνέπειαι, κατά τό δίκαιον τῆς Ἀνατολικῆς
Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί τά ἐν Ἑλλάδι κρατοῦντα», Ἀθῆναι, 1951, σελ. 53-54, 113,
121 «Ἡ θεία Χάρις ἐν
τῷ καθαιρεθέντι παραμένει μέν δυνάμει, ἀλλά διά τῆς καθαιρέσεως καθίσταται ἀφανής
καί ἀνενέργητος.» Ὅρα καί Χ. Ανδρούτσου, «Δογματική τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας»
σελ. 303-393, ἰδίᾳ ἐν σελ. 314, Δ.
Πετρακάκου, «Τινά
περί τοῦ κύρους τῶν χειροτονιῶν», σελ. 21, Ἀμ. Ἀλιβιζάτου, «Περί χάριτος τῶν ποινῶν τῶν κληρικῶν»
σελ. 19, καίτοι ὁ ἴδιος, στό «Ἡ Οἰκονομία κατά τό Κανονικόν Δίκαιον τῆς Ὀρθοδόξου
Ἐκκλησίας»,
Ἀθῆναι, 1949 σελ. 46 δέχεται καί τήν ἀντίθετον ἄποψιν.
[4]
Βασιλείου άρχιεπισκόπου Ἀγχιάλου, «ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ
ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΚΥΡΟΥΣ ΤΗΣ ΧΕΙΡΟΤΟΝΙΑΣ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΥΠΟ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΑΘΗΡΗΜΕΝΟΥ ΚΑΙ
ΣΧΙΣΜΑΤΙΚΟΥ ΧΕΙΡΟΤΟΝΗΘΕΝΤΩΝ» Σμύρνη 1887, σελ. 18.
[5]
Ὡς ἄνω, 4, σελ. 22.
[6]
Ὅρα ἀνωτέρω 2,3. Περί τῆς ἀντιθέτου ἀπόψεως, ἤτοι τοῦ ἐξαλειπτοῦ τῆς ἱερωσύνης,
ὅρα μεταξύ ἄλλων εἰς Ν. Μίλας, «Ἐκκλησιαστικόν
Δίκαιον» σελ. 391-392 και 400 - 404, Κ. Ράλλη, «Ποινικόν Δίκαιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»,
1907 σελ. 2, κ.ἀ..
[8]
Καίτοι, ἡ ἀγία Γ᾽ Οἰκουμενική Σύνοδος διά τῶν Β᾽ καί Δ᾽ κανόνων αὐτῆς καθήρεσε
καί ἀναθεμάτισε τόν τε Νεστόριον καί πάντας τούς ὁμόφρονας αὐτοῦ.
[10]
Ὅπως ἀναφέρει ὁ ἅγιος Ἐπιφάνειος, ἀρχιεπίσκοπος Σαλαμίνος Κύπρου, ὁ Μελέτιος ἐχειροτονήθη
ὑπό τῶν τότε «καινῶν αἱρετικῶν», ἤτοι τῶν Ἀρειανῶν. P.G. 42, 429.
[11]
Φειδᾶ Ἰω. Βλασίου, «ἘΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ Α᾽, Ἀπ᾽ ἀρχῆς μέχρι τήν Εἰκονομαχία», Τέταρτη Ἐκδοση, Ἀθήνα, 2015, σελ.
507
[13]
Φειδᾶ Ἰω. Βλασίου, «ἘΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ Α᾽, Ἀπ᾽ ἀρχῆς μέχρι τήν Εἰκονομαχία», Τέταρτη Ἐκδοση, Ἀθήνα, 2015, σελ.
523-526.
[15]
Περί τοῦ βουλομένου ἐμβαθῦναι, Πρακτικά Δ᾽ Οικ. Συνόδου, Ἔκδοσις Καλύβης Τιμίου
Προδρόμου, Τόμος Β᾽, σελ. 61 καί
ἐντεύθεν.
[16]
Τόν ἀρχηγόν τῆς αἱρέσεως τοῦ Μονοφυσιτισμοῦ.
[17]
Πρακτικά Ζ᾽ Οικ. Συνόδου, Ἔκδοσις Καλύβης Τιμίου Προδρόμου, Τόμος Γ, σελ.
238-239.
[18]
Ὡς ἄνω, 17.
[19]
Mansi, 12, σελ.
1047 καί Πρακτικά Ζ᾽ Οικ. Συνόδου, Ἔκδοσις Καλύβης Τιμίου Προδρόμου, Τόμος Γ,
σελ. 241.
[21]
Περί τοῦ βουλομένου ἐμβαθῦναι, Πρακτικά Ζ᾽ Οικ. Συνόδου, Ἔκδοσις Καλύβης Τιμίου
Προδρόμου, Τόμος Γ᾽, Πράξις Α, σελ. 225-241.
[22]
Ὅστις πρωτηγωνίσθη εἰς τήν ματαίωσιν τῆς συγκληθείσης Οικ. Συνόδου ἐν Ἁγίᾳ Σοφίᾳ
τό προηγούμενον ἔτος, συμφυρείς μετά τοῦ πλήθους τοῦ ἐπιχειρήσαντος φονεῦσαι
τήν τέ αὐτοκράτειρα καί τόν πατριάρχη.
[23]
Πρακτικά Ζ᾽ Οικ. Συνόδου, Ἔκδοσις Καλύβης Τιμίου Προδρόμου, Τόμος Γ, σελ. 236.
[24]
Πρακτικά Ζ᾽ Οικ. Συνόδου, Ἔκδοσις Καλύβης Τιμίου Προδρόμου, Τόμος Γ, σελ. 239
και 241.
[25]
Γ. Ράλλη καί Μ. Ποτλῆ, «Σύνταγμα ἱερῶν κανόνων…», Τόμος Γ, σελ. 478, 542
[27]
Α᾽ Κανών Μ. Βασιλείου.
[28] Ὡς ἄνω, 27.
[29] «Πρακτικά τῶν ἁγίων Κ᾽ Οἰκουμενικῶν
Συνόδων»,
Ἔκδοσις Καλύβης Τιμίου Προδρόμου, Τόμος Γ, σελ. 495.
[32]
Σοφ. Σολ. 12, 18.
Comments
Post a Comment