ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΙΑ, Η ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΗ ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΑ
«Αυτοκέφαλη Εκκλησία» ή «Αυτοκέφαλη» Εκκλησιολογία;
Νικολάου Μάννη
Εκπαιδευτικού
Μετά την πρόσφατη (Ιανουάριος 2019) έμπρακτη διακήρυξη της αιρέσεως του Νεοπαπισμού από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως[1] βρέθηκε δυστυχώς ως συνήγορος του Φαναρίου ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιερόθεος.Εκπαιδευτικού
Με τον παρόν κείμενο θα ήθελα να τοποθετηθώ πάνω στο, τελευταίο χρονικά στην σειρά άρθρων του υπέρ των Φαναριωτών, κείμενο του Σεβ. κ. Ιεροθέου με τίτλο «Ὅ ὅρος «Αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία»»[2].
Δυστυχώς, στο κείμενο αυτό ο Σεβασμιώτατος έρχεται σε αντίθεση κυρίως με τον εαυτό του. Διότι ενώ πολύ σωστά αναπτύσσει (σε ολόκληρο το κεφάλαιο 1 και στο πρώτο μισό του κεφαλαίου 5) την ορθόδοξη εκκλησιολογία περί Κεφαλής της Εκκλησίας (μόνον ο Χριστός), αντιφάσκει έπειτα (στο υπόλοιπο του κεφαλαίου 5, καθώς και στα κεφάλαια 6 και 7), όπως θα δούμε αναλυτικά, θεωρώντας ως Κεφαλή τον «Πρώτο», ασχέτως αν θεωρητικώς αυτό το απορρίπτει.
Γράφει ο Σεβ.: «Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης ὡς Πρωτόθρονος ἔχει ὁρισμένα καθήκοντα, τά ὁποῖα στήν πράξη τοῦ τά ἔχουν ἀναγνωρίσει ὅλες οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες. Μεταξύ αὐτῶν εἶναι ὅτι προήδρευσε στήν Β’ Οἰκουμενική Σύνοδο καί στις ἑπόμενες Οἰκουμενικές Συνόδους». Αυτό όμως δεν είναι απολύτως ακριβές! Διότι:
- Πρώτος πρόεδρος της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου υπήρξε ο Αντιοχείας Άγιος Μελέτιος. Και μόνο μετά την κοίμησή του εξελέγη πρόεδρος ο Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος[3].
- Στην Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο ο Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριος όχι μόνο δεν προήδρευσε, αλλά ήταν κατηγορούμενος. Της Συνόδου αυτής (η οποία καθαίρεσε μάλιστα τον Νεστόριο) προήδρευσε ο Αλεξανδρείας Άγιος Κύριλλος[4].
- Στην Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο προεδρεύοντες ήταν οι λεγάτοι του Πάπα Ρώμης Λέοντος[5].
- Στην ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδο (η οποία αναθεμάτισε μεταξύ άλλων και τέσσερις κατά σειράν Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως!) θέση προεδρίας είχαν πάλι οι αντιπρόσωποι του Πάπα Ρώμης[6].
- Οι μόνες λοιπόν Οικουμενικές Σύνοδοι, μετά την Β΄, που προήδρευσε ο Κωνσταντινουπόλεως ήταν η Ε΄ (Άγιος Ευτύχιος) και η Ζ΄ (Άγιος Ταράσιος).
Ούτε αυτό όμως είναι απολύτως ακριβές. Είναι γνωστό από την Εκκλησιαστική Ιστορία πως το 1589 ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμίας ο Β΄ ο Τρανός χορήγησε αντικανονικώς την πατριαρχική αξία στην Εκκλησία της Ρωσίας (δίνοντάς της την τρίτη θέση) και προχείρισε ως Πατριάρχη τον Μητροπολίτη Μόσχας Ιώβ[7]. Είναι όμως γνωστό πως σε αυτήν την αυθαίρετη πράξη αντέδρασαν πολλοί φωτισμένοι Ιεράρχες, όπως ο Μονεμβασίας Ιερόθεος και ο Άγιος Μελέτιος Πηγάς, που γνώριζαν ότι σύμφωνα με την ορθόδοξη εκκλησιολογία μόνο η Οικουμενική Σύνοδος χορηγεί Πατριαρχικές αξίες και τιμές. Πρώτος ο Μονεμβασίας Ιερόθεος αντέδρασε και «λέγει κατὰ μόνας πρὸς τὸν πατριάρχην, δέσποτα μου, αὐτό δὲν γίνεται, διότι ὁ μέγας Κωνσταντίνος μὲ οἰκουμενικὴν σύνοδον ἔκαμε τὰ πατριαρχεία· καὶ ὁ μέγας Ἰουστινιανὸς μὲ οἰκουμενικὴν σύνοδον τὴν πέμπτην ἔκαμε τὴν Ἀχρίδα ἀρχιεπισκοπήν, καὶ τὴν Ἱερουσαλήμ, διὰ τὰ τίμια πάθη τοῦ Χριστοῦ, πατριαρχεῖον»[8]. Ο Πατριάρχης Ιερεμίας, στην προσπάθειά του να κατοχυρώσει την αυθαίρετη πράξη του, συγκάλεσε Ενδημούσα Σύνοδο το Μάιο του 1590 στην Κωνσταντινούπολη (η οποία εκχώρησε τον Πατριαρχικό Τόμο στην Εκκλησία της Ρωσίας, κατατάσσοντάς την στην πέμπτη θέση), στην οποία συμμετείχαν επίσης οι Πατριάρχες Αντιοχείας Ιωακείμ, Ιεροσολύμων Σωφρονίου και ογδόντα ένα ακόμη Επίσκοποι[9]! Παρόλα αυτά, ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας, Άγιος Μελέτιος Πηγάς, ο χαρακτηρισθείς και ως «ὁ μετὰ τὸ σχίσμα νέος Φώτιος»[10], αντέδρασε και αξίωσε τη σύγκληση Οικουμενικής Συνόδου. Σε επιστολή του δε προς τον Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμία το 1591 γράφει τα εξής βαρυσήμαντα, τα οποία αποτελούν καταπέλτη ενάντια στις θέσεις του Σεβασμιωτάτου Ναυπάκτου και κάθε άλλου υπερασπιστή της φαναριωτικής αυθαιρεσίας της εποχής μας: «Οἶδα πρὸς τούτοις χαλεπῄνας ἐπὶ τῇ ἀναγωγῇ εἰς Πατριαρχεῖον τῆς Μοσκόβου Μητροπόλεως· οὐ γάρ σε διαλανθάνει, οὐχ ἑνὸς εἶναι τοῦτο Πατριάρχου (εἰ μὴ τῇ Παλαιᾷ Ρώμῃ ὑπακολουθεῖν ἔγνωκεν ἡ Νέα), ἀλλὰ Συνόδου καὶ Συνόδου Οἰκουμενικῆς (τῶν Ὀρθοδόξων δηλονότι)· τοῦτον γὰρ τρόπον, καὶ τὰ μέχρι σήμερον Πατριαρχεῖα κατέστη. Διὰ τοῦτο ἔδει σου τὴν ἱερὰν ψυχὴν καὶ τῶν λοιπῶν ἀδελφῶν συμπαραλαβεῖν τὴν ψῆφον, δεῖ γὰρ πάντας (ὡς κατὰ τὴν τρίτην Σύνοδον οἱ Πατέρες διορίζονται) εἰδέναι τὸ πραττόμενον, ὅτι περὶ κοινοῦ τινος πράγματός ἐστιν ἡ σκέψις. Φανερὸν δὲ ὅτι θρόνος οὐδεὶς Πατριαρχικὸς ἑτέρῳ ὑποκείται, ἀλλὰ τῇ Καθολικῇ συνδέεται Ἐκκλησία»[11].
(ΠΡΟΣΘΗΚΗ: Η Πανορθόδοξος Σύνοδος έγινε τελικά το 1593 και απέδωσε την πατριαρχική αξία στην Εκκλησία της Ρωσίας, κατατάσσοντάς την στην πέμπτη θέση).
Επομένως σε όλα τα επόμενα νεώτερα Πατριαρχεία και τις Αυτοκέφαλες Εκκλησίες, οι Πατριαρχικές αξίες και τιμές και οι αυτοκεφαλίες, δόθηκαν κατ᾿ οικονομίαν και, όπως και ο Σεβ. παραδέχεται «τελοῦν σέ ἀναφορά (ad referendum) πρός την Οἰκουμενική Σύνοδο»[12]. Άρα, και εφόσον κατ᾿ ακρίβειαν δεν έχουν αναγνωριστεί, δεν υφίστανται «ἐξαιρετικά προνόμια καί καθήκοντα» του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως!
Παρακάτω ο Σεβ. προβαίνει και σε άλλες θέσεις που αναιρούν τα όσα έγραψε στην αρχή, υιοθετώντας μία «αυτοκέφαλη» (=ανεξάρτητη) εκκλησιολογία, που δυστυχώς προσπαθεί να θεμελιώσει αυτό που ονομάζεται «Νεοπαπισμός Κωνσταντινουπόλεως». Αναρωτιέται: «…οἱ Προκαθήμενοι τῶν Ἐκκλησιῶν ποῦ ἀναφέρονται; Δέν πρέπει νά ἀναφέρωνται στήν Σύναξη-Σύνοδο τῶν Προκαθημένων με Πρῶτον τόν Οἰκουμενικό; Ἀλλιῶς, μήπως ἡ αὐτοκεφαλία ἑρμηνεύεται ὡς «αὐτοκεφαλαρχία»;».
Την απάντηση όμως στα ερωτήματα αυτά δεν θα την αναζητήσουμε αλλού, αλλά στο ίδιο το κείμενό του λίγες σελίδες παραπάνω (υπογραμ. ημέτ.): «Γράφει ὁ καθηγητής Ἰωάννης Καρμίρης: «Ἀλλ’ ἐνῶ ἐν τῇ Ἀνατολῇ ἐπεκράτησε κανονικῶς ἡ πενταρχία τῶν Πατριαρχῶν καί δι’ αὐτῆς τό ἐπισκοπικοσυνοδικόν – δημοκρατικόν -ἀποκεντρωτικόν σύστημα διοικήσεως, ἀντιθέτως ἐν τῇ Δύσει ἐπεβλήθη βαθμηδόν ὑπό τῶν ἐπισκόπων Ρώμης τό παπικόν – μοναρχικόν – ἀπολυταρχικόν – συγκεντρωτικόν σύστημα διοικήσεως, ἀνατραπέντος οὕτω τοῦ ἀπ’ ἀρχῆς ἰσχύσαντος ἐκκλησιαστικοῦ πολιτεύματος. Οὕτω συνετελέσθη βαθμηδόν και κατ’ ὀλίγον διαφοροποίησις ἐν τῷ πολιτεύματι τῶν δύο τμημάτων τῆς Ἐκκλησίας, ἤτοι τοῦ ἀνατολικοῦ καί τοῦ δυτικοῦ»».
Πενταρχία λοιπόν, και όταν η Οικουμενική Σύνοδος αναγνωρίσει κατ᾿ ακρίβειαν τις Πατριαρχικές αξίες και τιμές, και τις αυτοκεφαλίες, τότε γιατί όχι και Δεκαρχία ή Δεκατετραρχία; Προς τί ο μειωτικός όρος «αυτοκεφαλαρχία», αφού αυτό είναι ανέκαθεν το σύστημα με το οποίο διοικείται η Ορθόδοξη Εκκλησία, και στο οποίο καμία μερική κεφαλή δεν υπερέχει της άλλης, ακριβώς για να αποσοβηθούν φαινόμενα σαν τον Παπισμό της Ρώμης, ή το Νεοπαπισμό Κωνσταντινουπόλεως σήμερα. Ο ίδιος ο Σεβ. τα έγραψε πριν λίγο καιρό (υπογραμ. ημέτ.): «Ὁ ἅγιος Θεόδωρος Στουδίτης θεωροῦσε ὅτι οἱ πέντε Πατριάρχες ἀποτελοῦσαν «τό πεντακόρυφον κράτος τῆς Ἐκκλησίας» ἤ «τό πεντακόρυφον σῶμα τῆς Ἐκκλησίας» ἤ τό «πεντακόρυφον ἐκκλησιαστικόν σῶμα». Ὁ Θεόδωρος Βαλσαμών παραλληλίζει τήν ὕπαρξη τῆς Πενταρχίας μέ τίς πέντε αἰσθήσεις στό σῶμα τοῦ Χριστοῦ»[13]. Άρα που βρίσκεται το πρόβλημα; Στον αριθμό «πέντε»;
Και συνεχίζει ο Σεβ.: «Καί ἡ Σύνοδος-Σύναξη τῶν Προκαθημένων δέν ἔχει κεφαλή, δέν ἔχει Πρῶτον; Εἶναι ἀκέφαλη ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία κατά τρόπο προτεσταντικό;».
Είχε όμως πάλι απαντήσει ο ίδιος στον εαυτό του (υπογραμ. ημέτ.): «Κατ᾿ ἀρχάς πρέπει νά τονισθῆ ὅτι κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας, καί ἐννοῶ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, εἶναι ὁ Χριστός… Κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ Χριστός. Αὐτός συναρμολογεῖ καί συνδέει ὅλο τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, και κάθε μέλος τῆς Ἐκκλησίας, σύμφωνα μέ τό χάρισμα πού διαθέτει, συμβάλλει στήν αὔξηση τοῦ σώματος καί τήν οἰκοδομή του μέ ἀγάπη… Ὁ Χριστός εἶναι κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ κατά τόπους προεστῶτες θεωροῦνται ὡς κεφαλές εἰς τύπον καί τόπον τοῦ Χριστοῦ καί ὄχι ὡς ἀντιπρόσωποί Του καί βικάριοί Του».
Είναι τα παραπάνω «προτεσταντισμός»;
Άλλωστε το μόνο Πρωτείο που αναγνωρίζει η Εκκλησία του Χριστού είναι το εντελώς τυπικό Πρωτείο τιμής, το οποίο συνίσταται, κατά τον Μακάριο Αγκύρας, στο «προΐστασθαι, τὸ προκαθῆσθαι, τὸ πρῶτον διαλέγεσθαι, τὸ πρῶτον γνωμοδοτεῖν, τὸ πρῶτον ὑπογράφειν ἐν ταῖς συνοδικαῖς συνελεύσεσι καὶ πράξεσι, καὶ πρός γε, τὸ ἐκφωνεῖσθαι τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐν τοῖς Διπτύχοις»[14]. Ιδού λοιπόν τι είδους «εξαιρετικά προνόμια» έχει ο «Πρώτος»: να τελεί την Θεία λειτουργία, να κάθεται στην πρώτη θέση, να μιλάει και να δίνει γνώμη πρώτος, να βάζει πρώτος την υπογραφή του και να εκφωνείται πρώτο το όνομά του στα Δίπτυχα! Καμία σχέση δηλαδή με τα «προνόμια» που θέλουν να του αναγνωρίζουν οι Νεοπαπικοί και οι συνήγοροί τους.
Περαιτέρω ο Σεβ. προβαίνει σε προτάσεις για κατάργηση της παραδοσιακής μνημονεύσεως των Προκαθημένων («ὑπὲρ πάσης Ἐπισκοπῆς Ὀρθοδόξων») και αντικατάστασή της από μνημόνευση του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως από τους άλλους Προκαθημένους (ο οποίος θα μετατραπεί τοιουτοτρόπως σε παγκόσμιο Πρώτο, κατά το παπικό πρότυπο!), προτάσεις που ξεκάθαρα διδάσκουν μια «αυτοκέφαλη» εκκλησιολογία της Μοναρχίας του Φαναρίου, αντί για την ορθόδοξη εκκλησιολογία της σχετικής πολυαρχίας των μερικών κεφαλών-επισκόπων υπό την Απόλυτη Μοναρχία της γενικής Κεφαλής που είναι μόνον ο Χριστός!
Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί πως οι θέσεις αυτές του Σεβ. δεν υποστηρίζονται από Πατέρες της Εκκλησίας. Αντιθέτως, οι πατερικές θέσεις είναι ακριβώς αντίθετες και πουθενά δεν ομιλούν για κάποιον «παγκόσμιο πρώτο» και «κεφαλή των άλλων προκαθημένων». Χαρακτηριστικά γράφει ο Άγιος Μελέτιος ο Πηγάς: «Αἱ καθ᾿ ἕκαστον ἐκκλησίαι, καὶ αἱ τῶν ἐκκλησιῶν κεφαλαὶ εἰς μία ὁλομέλιαν (sic) συντρέχουσαι τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας ἁπαξάπασαι ἓν ἀποτελοῦσι σῶμα, οὕ κεφαλὴ μόνος ὁ Χριστός! Οὐ τοίνυν τέρας ἡ ἐκκλησία ἡ καθολικὴ μίαν ἔχουσα Κεφαλὴν καθολικὴν τὸν Χριστόν. Αἱ γὰρ μερικαὶ κεφαλαὶ[15] τῆς καθολικῆς τὸν λόγον οὐ παραλυποῦσιν, ἀλλ᾿ ἀναπληροῦσιν ἐν τοῖς καθ᾿ ἕκαστονˑ καθάπερ οὐδὲ αἱ ἐκκλησίαι αἱ μερικαὶ τῆς μιᾶς ἐκκλησίας τὸν λόγον παραλυποῦσι τῆς καθολικῆς»[16]. Και ο Μάξιμος ο Πελοποννήσιος αναλυτικότερα: «Καὶ εἶναι ὅλοι κεφαλαὶ, ὅλοι διδάσκαλοι, ὅλοι ποιμένες οἰκουμενικοὶ τῆς ἐκκλησίας, καὶ αὐτοὶ ἔχουν καθολικὴν κεφαλὴν τὸν Χριστόν, εἰς τὸν Ὁποῖον εἶναι θεμελιωμένοι καὶ αὐτοί, μὲ ὅλην τὴν ἐκκλησίαν, ὅλοι εἶναι διάκονοι καὶ κήρυκες τοῦ εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ, εἰς τὸ ὁποῖον φέρνουν καὶ τοὺς ἄλλους πιστούς.. Ἀν καὶ κεφαλαῖς εἶναι, ἀλλὰ δὲν εἶναι τοιαύτες κεφαλαῖς, ὁποῦ νὰ δίδουν ἀπὸ λόγου τους εἰς τὰ μέλη ζωήν. Διότι τοῦτο μόνον ὁ Χριστὸς τὸ κάμνει, ὡς ἂν ὅπου εἶναι αὐτοζωή, καὶ δωτὴρ τῆς ζωῆς… Καὶ ὅποιος εἶναι χωρισμένος ἀπ᾿ Αὐτόν[17], καὶ αὐτοὶ οἱ ποιμένες, καὶ οἱ Ἀπόστολοι ἀκόμι (sic), δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ζῇ. Λέγουνται λοιπὸν καὶ αὐτοὶ κεφαλαῖς, ἀλλὰ μερικαῖς, καὶ ὄχι καθόλου»[18].
Οι θέσεις λοιπόν περί παγκόσμιου «Πρώτου» με «ἐξαιρετικὰ προνόμια καὶ καθήκοντα» (και παρά την θεωρητική και μόνο παραδοχή ότι ο Χριστός είναι η Κεφαλή της Εκκλησίας) απέχουν παρασάγκας των ορθοδόξων θέσεων! Είμαι περίεργος για το αν θα μπορούσαν να καταφέρουν οι θιασώτες του Νεοπαπισμού να καταρτίσουν έναν κατάλογο «παγκόσμιων πρώτων» στην Εκκλησία από την Πεντηκοστή μέχρι σήμερα, ώστε να δούμε κατά πόσο οι θέσεις τους μπορούν να σταθούν… Και απευθύνω και προσωπικώς ένα ερώτημα στον Σεβ.: Ποιος ήταν ο «Πρώτος» μετά την Πεντηκοστή, Σεβασμιώτατε; Ο Πέτρος ή ο Παύλος;
Το χειρότερο δε είναι ότι τέτοιες απόψεις οδηγούν σε ακόμη περισσότερο αντορθόδοξες θέσεις επιβεβαιώνοντας την ρήση «ενός κακού μύρια έπονται». Διότι ο Σεβ. φθάνει στο σημείο να εκφράσει την θέση πως «ὅταν μιά Τοπική Ἐκκλησία διακόπτη την μνημόνευση στά Δίπτυχα τοῦ Πρώτου, τότε εὑρίσκεται ἤδη σέ σχίσμα, δημιουργεῖ μιά ἀνεξάρτητη κεφαλή». Με ποιο τρόπο όμως, αυτός που διακόπτει το μνημόσυνο του «Πρώτου» βρίσκεται σε σχίσμα (δηλαδή εκτός Εκκλησίας) και δημιουργεί μια «ανεξάρτητη» κεφαλή, από την στιγμή που ο Χριστός, και όχι ο «Πρώτος», είναι η Κεφαλή της Εκκλησίας; Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι αυτό συμβαίνει επειδή αποκηρύσσεται η Εκκλησία και απορρίπτεται ο Χριστός εν τω προσώπω του «Πρώτου». Μήπως όμως αυτό ισχύει μόνο για την περίπτωση που ο «Πρώτος» είναι πιστός τηρητής της Ορθοδόξου Πίστεως και των Παραδόσεων και Κανόνων και οι διακόπτοντες το μνημόσυνό του είναι πεπτωκότες περί την πίστη;
Αυτό μάλλον δεν φαίνεται να το συμμερίζεται ο Σεβ., διότι θεωρεί σχίσμα και μόνο αυτό καθεαυτό το γεγονός ένας Προκαθήμενος μαζί με την Σύνοδό του να αποκόπτεται από τον «Πρώτο» και να διακόπτει την ευχαριστιακή κοινωνία μαζί του, παραβλέποντας τόσο το ότι οι Ιεροί Κανόνες δεν θεωρούν πάντοτε την διακοπή αυτή κατακριτέο σχίσμα, αλλά ενίοτε επαινετή πράξη – όταν δηλαδή ο «Πρώτος» κηρύσσει κατεγνωσμένη αίρεση «δημοσίᾳ καὶ γυμνῇ τῇ κεφαλῇ»[19] -, όσο και το ότι υπάρχει η πιθανότητα το σχίσμα να δημιουργηθεί εξ υπαιτιότητος του «Πρώτου» (όταν αυτός δηλαδή προσχωρήσει σε ένωση με καταδικασμένους σχισματικούς ή αιρετικούς[20]). Για τον Σεβ. αυτά προφανώς δεν έχουν σημασία και θεωρεί ότι όποιος αποκόπτεται από τον «Πρώτο» τίθεται οπωσδήποτε «εκτός Εκκλησίας». Αυτό όμως είναι καθαρός Παπισμός!
Τέλος, ο Σεβ. δεν τολμά να μιλήσει για τις πτώσεις των «Πρώτων» σε αίρεση και τις επιπτώσεις που έχουν, αλλά μιλά για περιπτώσεις που ο «Πρώτος» υπέπεσε σε «θεολογικά λάθη», όπως τα αποκαλεί, φοβούμενος προφανώς μήπως διασαλεύσει τα θεμέλια της «αυτοκέφαλης» εκκλησιολογίας που μόχθησε να οικοδομήσει. Κρίμα!
- [1] π. Γεωργίου Μαξίμωφ (Θρησκειολόγος – Διδάκτωρ Θεολογίας), Αίρεση του παπισμού Κωνσταντινουπόλεως https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/26628-airesi-tou-papismou-konstantinoupoleos
- [2] https://www.romfea.gr/images/article-images/2019/06/romfea2/kievo/Autocephalous-Church.pdf
- [3] Αγίου Νεκταρίου (Κεφαλά), Αι Οικουμενικαί Σύνοδοι, Αθήνα, 1892, σ. 83.
- [4] Στο ίδιο, σ. 95.
- [5] Στο ίδιο, σ. 112.
- [6] Βασ. Στεφανίδου, Εκκλησιαστική Ιστορία, β΄ έκδ., Αθήνα, 1959, σ. 224.
- [7] Βλ. Φειδά, Εκκλησιαστική ιστορία της Ρωσίας, εκδ. Αποστολικής Διακονία (Αθήνα), 2011, σ. 295.
- [8] Κων. Σάθα, Βιογραφικόν Σχεδίασμα περί του Πατριάρχου Ιερεμίου Β’, Αθήνα, 1870, σ. 21.
- [9] Καλλινίκου Δελικάνη, Πατριαρχικών εγγράφων, τόμ. γ΄, Κωνσταντινούπολη, 1905, σ. 24-26.
- [10] Χριστόδουλου Παρασκευαΐδη (μετέπειτα Αρχιεπισκόπου Αθηνών), Μελέτιος Πηγάς, Αθήνα, 1971, σ. 27.
- [11] Μεθοδίου Φούγια, Επιστολαί Μελετίου Πηγά, Εκκλησιαστικός Φάρος ΝΒ΄ (1970), σ. 232.
- [12] Επιστολή Μητροπολίτη Ναυπάκτου προς την ΔΙΣ για το Ουκρανικό (https://www.romfea.gr/ekklisia-ellados/27999-epistoli-mitropoliti-naupaktou-pros-tin-dis-gia-to-oukraniko).
- [13] Ναυπάκτου: «Ο θεσμός της Αυτοκεφαλίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία» (https://www.romfea.gr/epikairotita-xronika/24439-naupaktou-o-thesmos-tis-autokefalias-stin-orthodoji-ekklisia).
- [14] Δοσιθέου Ιεροσολύμων, Ιστορία των εν Ιεροσολύμοις πατριαρχευσάντων, Βουκουρέστι, 1715, σ. 954.
- [15] Γιατί άραγε δεν αναφέρει ότι αυτές οι μερικές κεφαλές έχουν κάποιον ανάμεσά τους ως «κεφαλή» και «πρώτο»;
- [16] Μελετίου Πηγά, Διάλογος ορθόδοξος χριστιανός (Harley MS 5643, f.309v).
- [17] Από τον Χριστό, όχι από τον «Πρώτο»!
- [18] Μαξίμου Πελοποννησίου, Εγχειρίδιον κατά του σχίσματος των παπιστών, Βουκουρέστι, 1690, σ.
- 36-37, 79. Και πάλι καμία αναφορά σε κάποιον που να είναι η κεφαλή των μερικών κεφαλών.
- [19] ΙΕ΄ Κανών της ΑΒ΄ Συνόδου. Μάλιστα ο Κανόνας μιλάει σαφώς για δικαίωμα αποτειχίσεως και «πρὸ συνοδικῆς διαγνώσεως».
- [20] Βλ., για παράδειγμα, την περίπτωση του Ιωάννου Βέκκου.
Comments
Post a Comment