Η ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ "ΧΕΙΡΟΤΟΝΙΑ" ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΝΕΟΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ

Η «ΠΑΡΑΔΟΞΗ» ΧΕΙΡΟΤΟΝΙΑ ἜΞ ἈΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ἉΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΕΟΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νεοκαισαρείας (Θαυματουργός, †270 περ.) ἔχει μιὰ ἰδιαιτέρως ἐμβληματικὴ ἱστορία χειροτονίας, ποὺ συνδέεται ἄμεσα μὲ τὸν Ὠριγένη καὶ τὸν ἐπίσκοπο Φαίδιμον τὸν Θαυματουργό. Παραθέτω συνοπτικὰ καὶ τεκμηριωμένα τὰ βασικὰ δεδομένα ἀπὸ τὶς ἀρχαῖες πηγές: 1. Πρὶν τὴ χειροτονία – Ἡ μαθητεία στὸν Ὠριγένη Ὁ Γρηγόριος, νέος ἔτι, μετέβη εἰς τὴν Καισάρειαν Παλαιστίνης (περ. 232–235), ὅπου ἐμαθήτευσεν εἰς τὸν Ὠριγένη. Αἱ πηγαὶ (Εὐσέβιος καὶ ἡ Ἐπιστολὴ πρὸς τὸν Θαυματουργό) περιγράφουν τὴν βαθεῖαν σχέσιν διδασκάλου–μαθητοῦ καὶ τὴν πνευματικὴν του ὥθησιν πρὸς τὴν Ἐκκλησίαν. 2. Ἡ κλῆσις πρὸς τὴν Ἐπισκοπὴν Νεοκαισαρείας Μετὰ τὴν ἐπιστροφήν του εἰς τὸν Πόντον, ὁ τοπικὸς ἐπίσκοπος Φαίδιμος (ἢ Παίδιμος), διακρίνων τὴν ἀρετὴν καὶ σοφίαν τοῦ Γρηγορίου, ἠθέλησεν νὰ τὸν καταστήσῃ ἐπίσκοπον Νεοκαισαρείας. Ὅμως ὁ Γρηγόριος ἀπέφευγεν τὴν τιμήν, ὡς συνήθως συμβαίνει εἰς τοὺς ταπεινοὺς ἁγίους. 3. Ἡ «παράδοξος» χειροτονία – Ἔξ ἀποστάσεως Ἡ παράδοσις (ἰδίως ὁ Γρηγόριος Νύσσης, Βίος Γρηγορίου Θαυματουργοῦ) παραδίδει τι ὅπερ σπάνιον καὶ κανονικῶς ἀσυνήθιστον: Ὁ Φαίδιμος, μὴ δυνάμενος νὰ τὸν πείσῃ νὰ προσέλθῃ, τὸν ἐχειροτόνησεν… ἐν ἀπουσίᾳ! Οὐκ ἐτελέσθη βεβαίως «χειροτονία» κατὰ τὴν τεχνικὴν ἔννοιαν τῆς σωματικῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν. Ὁ Γρηγόριος Νύσσης ἐξηγεῖ ὅτι ὁ Θεὸς συμπλήρωσε τὸ «ἔλλειμμα», καὶ ὅτι: «Ὁ Θεὸς ἀνέπλησεν τὴν ἐκ τῆς ἀποστάσεως ἔνδειαν», δηλονότι ὁ Θεὸς ἐπλήρωσε ὅ,τι ἀνθρωπίνως ἐλείπετο. Τοῦτο παρουσιάζεται ὡς θαυμαστὸν γεγονός, οὐχὶ ὡς πρότυπον κανονικῆς πράξεως. 4. Κανονικὴ ἀποτίμησις Οἱ μεταγενέστεροι κανονολόγοι (π.χ. Βαλσαμώνας, Ζωναρᾶς) τονίζουν ὅτι: – Ἡ πράξις αὕτη ἦτο ἐξαίρετος καὶ θαυματουργική, οὐχὶ κανονικὸς τρόπος χειροτονίας. – Οὐκ ἀποτελεῖ δεδικασμένον διὰ χειροτονίας ἄνευ φυσικῆς παρουσίας. – Ἡ Ἐκκλησία τὴν ἐδέχθη ὡς θείαν οἰκονομίαν, οὐχὶ ὡς κανονικὴν διαδικασίαν. Διὸ καὶ ἡ περίπτωσις αὕτη θεωρεῖται μοναδικὴ εἰς τὴν Ἐκκλησιαστικὴν ἱστορίαν. 5. Μετὰ τὴν χειροτονίαν Ὡς ἐπίσκοπος, ὁ Γρηγόριος ἐγένετο: – ὁ ἐκχριστιανιστὴς σχεδὸν ὅλης τῆς Νεοκαισαρείας, – πηγὴ πολλῶν θαυμάτων (διὸ καὶ «Θαυματουργός»), – καὶ ὁ συντάκτης τῆς περιφήμου «Ὁμολογίας Πίστεως», ἡ ὁποία ἀπεκαλύφθη αὐτῷ ὑπὸ τῆς Παναγίας μετὰ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος τελικῶς δέχθηκε τὴν χειροτονίαν του. Ἡ ἀποδοχὴ ἐγένετο μετὰ τὴν παράδοξον «ἐξ ἀποστάσεως» ἐνέργειαν τοῦ ἐπισκόπου Φαιδίμου, καὶ μάλιστα παρουσιάζεται εἰς τὰς πηγὰς ὡς πρᾶξις ὑπακοῆς εἰς τὸ θείον θέλημα, οὐχὶ ὡς ἀνθρωπίνη φιλοδοξία. Ὁ Γρηγόριος Νύσσης λέγει ρητῶς ὅτι ὁ Γρηγόριος, φυγόπονος ὢν τῆς τιμῆς, ἔφευγε τὴν προαγωγήν, καὶ ἔκρυπτε τὴν ἑαυτοῦ βούλησιν ἀπὸ τοὺς ἐκκλησιαστικούς. Τοῦτ’ ἐστίν, ἀπέφευγε συνειδητῶς τὴν χειροτονίαν. Ἡ «ἀπομακρυσμένη» χειροτονία ἐγένετο μονομερώς ὑπὸ τοῦ Φαιδίμου. Ὁ Φαίδιμος, μὴ δυνάμενος νὰ τὸν πείσῃ, τὸν κατέστησε ἐπίσκοπον ἐν ἀπουσίᾳ, πιστεύων ὅτι ὁ Θεὸς θὰ συμπληρώσῃ ὅ,τι ἀνθρωπίνως ἐλείπε. Ὁ Γρηγόριος Νύσσης περιγράφει τοῦτο ὡς θαυματουργικὴν ἐνέργειαν, οὐχὶ ὡς κανονικὴν τελετουργίαν. Ἡ κρίσιμος στιγμή: δέχεται τελικὰ τὴν ἐκλογὴν καὶ χειροτονίαν. Ἀφ’ οὗ ἐπληροφορήθη τίς ἦσαν οἱ ἐνέργειαι τοῦ Φαιδίμου, ὁ Γρηγόριος οὐκ ἀντέδρασεν ὡς «ἀχειροτόνητος», οὐδὲ ἐθεώρησεν ἑαυτὸν ἀδόκιμον ἐπίσκοπον. Ἀντιθέτως, ὁ Γρηγόριος Νύσσης λέγει ὅτι: Ὁ Γρηγόριος ὑπέκυψεν εἰς τὸ θείον θέλημα καὶ ἐδέξατο τὴν ἀποστολήν. Ἡ ἀποδοχὴ ἐγένετο: – ὡς ὑπακοὴ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, – ὡς ὑποταγὴ εἰς τὴν κρίσιν τοῦ πνευματικοῦ ἐπισκόπου, – καὶ διότι ἐθεωρήθη ὅτι ὁ Θεὸς ἐκύρωσε τὸ γεγονός. Ὁ ἅγιος οὐκ ἠμφεσβήτησεν τὴν νομιμότητα, καὶ ἡ μεταγενεστέρα Ἐκκλησία ἐπικύρωσε τὴν ἐγκυρότητα τῆς ἀποστολῆς του διὰ τῆς ζωῆς καὶ τῶν ἔργων του. Μετὰ τὴν ἀποδοχήν, ἀνεδείχθη ἐνεργὸς ἐπίσκοπος καὶ ἀνέλαβεν ὁλόκληρον τὴν Ἐπισκοπήν του. Ἐγκατεστάθη εἰς Νεοκαισάρειαν, κατήχησε σχεδὸν ὅλην τὴν πόλιν, καὶ ὑπηρέτησε ὡς κανονικὸς ἐπίσκοπος μέχρι τὴν κοίμησίν του. Αἱ πηγαὶ οὐδεμίαν ἀναφέρουν πρόσθετον χειροτονίαν· ἡ Ἐκκλησία θεωρεῖ ὅτι ἡ ἀποδοχή τοῦ Ἀγίου ἰσοδυναμεῖ μὲ ἐπιβεβαίωσιν τῆς χάριτος, ἣν ὁ Θεὸς εἶχεν ἐνεργήσει θαυματουργικῶς. Ο Γρηγόριος τελικῶς ἐδέχθη τὴν χειροτονίαν του, ἣν πρῶτον ἀπέφυγε. Μόνον ὅτε ἔγνω ὅτι ἦτο ἀποτέλεσμα θείας οἰκονομίας καὶ βουλῆς τῆς Ἐκκλησίας, ὑπέκυψε καὶ ἀνέλαβε πλήρως τὴν ἐπισκοπικὴν διακονίαν του. Από το διαδίκτυο.